Op vrijdag 25 februari 2022 nam Prof.dr. Bob de Wit van Universiteit Nyenrode ons mee in zijn boek Society 4.0 tijdens een rondetafel. Een boek dat een analyse biedt van de grote uitdagingen van de huidige tijd, die plaatst in deze tijd, en scenario’s biedt naar de toekomst. Hij verbindt in zijn boek in het bijzonder de mogelijkheden (en gevaren) van nieuwe technologie aan maatschappelijke trends en behoeften. Sterker zelfs, hij schetst scenario’s naar een nieuwe maatschappij. Die hij het label geeft: Society 4.0. Dat nummer is niet zomaar gekozen. Hij plaatst dit in de geschiedenis van de mens op deze planeet. In het bijzonder die van de laatste eeuwen. Van landbouw (society 1.0), naar wereldwijde handel (society 2.0), naar het industriële tijdperk (society 3.0). Nu zitten we aan het begin van het digitale tijdperk – society 4.0 dus.

Maar Bob schetst ook dat in die geschiedenis telkens tussen deze periodes een overgang zat. Een periode van een aantal jaren (5-10 jaar), waarin een onbalans ontstond. Een onstabiele periode waarin afscheid genomen werkt van oude zekerheden en nieuwe ankerpunten ontstonden. Volgens Bob is dat de periode waarin wij ons nu bevinden. Onstabiliteit (oorlogen of grote financiële crises) sluit hij daarbij ook niet uit. Wat dat betreft is zijn blik in de toekomst niet uitsluitend positief. Gelukkig biedt hij ook een doorkijk en schetst een aantal scenario’s. Alle details zijn te lezen in zijn boek Society 4.0.

Het is een heel compact boek. Dat was ook het doel van Bob – maximaal 100 bladzijden – om een analyse te maken van de huidige situatie en een doorkijk te geven naar de toekomst. Feitelijk dus een beschrijving van het kruispunt van beslissingen waar wij ons nu bevinden. Aan de hand van 8 ‘key-issues’ en voor elk van hen twee type scenario’s. Een scenario vanuit een centralistische reactie – Bob noemt dit: the elite reset society, en een vanuit een decentralistisch scenario – the glocal citizens society. Krijgen de (nieuwe) machthebbers – de techreuzen – het volledig voor het zeggen of grijpen de lokale burgers zelf de macht? Global versus glocal, noemt Bob dit. Vooral die laatste maakt dit boek voor mij bijzonder. Bob schetst namelijk een bottom-up verandering waarbij de burger (of zo je wilt het individu) zelf de touwtjes in handen neemt. En met behulp van alle technologische mogelijkheden zelf de regie pakt. Een dat kan heel ver gaan. Van lokale (crypto?) munten en exploitatie van eigen data, tot onder meer lokale productie en gedeelde welvaart. En dat alles op een lokaal niveau. Bob geeft een doorkijk waarbij in de digitale maatschappij (society 4.0) de mogelijkheden van techniek en data niet alleen functioneel maar juist ook maatschappelijk tot verandering en een nieuwe balans leiden. En daarmee biedt zijn verhaal ook zeker hoop en perspectief. Maar natuurlijk vol onzekerheden, want de toekomst 100% zeker voorspellen….tja, dat lukt alleen achteraf.

Bob de Wit legt zijn analyse op een hele scherpe manier neer. Voor sommigen wellicht iets te scherp. Hij formuleert scherp en schroomt niet om daarbij ook heilige huisjes af te breken. Gelukkig wel met een gezonde portie (Rotterdamse) humor, waardoor dit stevige thema toch tijdens de rondetafel open en positief werd besproken. En daarbij is Bob dus best ongenuanceerd. Echter, nuance wordt altijd wel door de lezer en het publiek toegevoegd. Het zo heel scherp neerleggen door Bob helpt in elk geval om te voorkomen dat er nuance op nuance wordt gestapeld. Het was zodoende een zeer inspirerende rondetafel waar ik de afgelopen dagen nog regelmatig aan terug heb gedacht.

Het sluit namelijk aan bij de cruciale vraag die ik regelmatig krijg als het gaat over digitale (of agile) transformaties bij klanten. Die vraag is: doen we het bottom-up of top-down? Is het slimmer om de wendbaarheid en zelforganisatie van onderaf neer te zetten, of is het juist verstandiger om te beginnen aan de top? Ook daar is het antwoord niet eenduidig. Het hangt er altijd weer vanaf. Van het moment, de problematiek, de urgentie, de kansen, de mensen, en nog veel meer.
Maar wel is het altijd een wisselwerking, waarbij soms de nadruk ligt op bottom-up en soms op top-down. Volgens mij zou dat voor society 4.0 ook best wel eens het geval kunnen zijn. Soms meer global en soms meer glocal. Maar wel in onderlinge samenhang en balans.

We leven in een tussenfase, dat schetst Bob uiterst scherp. Hij analyseert waar het knelt en geeft perspectief op wat we kunnen doen. Steeds weer in twee scenario’s. Welke van de twee steeds het handigste is? Dat zal de tijd leren en misschien kunnen we dat wel zelf bepalen. Want ook een boek doet niets. Mensen doen! Het boek Society 4.0 kan daarom helpen bij het maken van jouw actieplan. Zowel global als glocal. Want een ding is mij wel duidelijk geworden tijdens deze rondetafelsessie: er gaat de komende jaren heel veel veranderen, en daarbij is actie van mijzelf nodig!